Žodzinskaja turma. Fota: spring96.org
U kastryčniku 2023 hoda Polšča vydała jeŭrapiejski ordar na aryšt načalnika žodzinskaj turmy Dźmitryja Strabkova: pa pradstaŭleńni prakuratury Polščy jon i jašče piać siłavikoŭ abvieščanyja ŭ mižnarodny vyšuk.
Budynak turmy ŭźviali ŭ 1984 hodzie jak «lačebna-pracoŭny prafilaktoryj», a ŭ 1992 hodzie jaho pieraŭtvaryli ŭ śledčy izalatar № 8 Mienabłvykankamu. U 1999 hodzie byŭ adkryty specyjalny korpus dla pažyćciova źniavolenych. Terytoryja režymnaj ustanovy zajmaje ŭčastak 7 hiektaraŭ, na ich raźmieščana šeść režymnych karpusoŭ.
U žodzinskaj turmie dziesiać hadoŭ tamu siadzieŭ Aleś Bialacki. Voś što jon raskazvaŭ pra jaje ŭ žniŭni 2014 hodu, kali vyjšaŭ na svabodu paśla troch hadoŭ źniavoleńnia.
Aleś Bialacki: Turma — heta sapraŭdy ciažkaje vyprabavańnie dla našych palityčnych viaźniaŭ, bo tam akazvajucca roznyja srodki ŭpłyvu, cisku na kožnaha indyvidualna, na tych ludziej, jakija siadziać za palityčnyja pierakanańni. Tam idzie sapraŭdnaja baraćba, kali ty zmahajeśsia z systemaj kalonii, z systemaj Departamentu vykanańnia pakarańniaŭ, jakija, naturalna, kirujucca, atrymlivajuć instrukcyi z bolš vysokich kabinetaŭ«.
A voś jak uspaminaje žodzinskuju turmu žonka Alesia Bialackaha Natalla Pinčuk.
Natalla Pinčuk: Uražańni ad Žodzina zastalisia samyja niepryjemnyja. Niečakanym byŭ pieravod u Žodzina, ja čysta vypadkova daviedałasia, što Alesia tudy pieraviali… Čamu ŭražańni pra Žodzina ŭ mianie vielmi kiepskija? Vierahodna, pa kantrastu taho, jak prymali tam charčovyja pieradačy. Pieršuju pieradaču, jakuju ja zaviezła tudy, mnie amal pałovu jaje viarnuli nazad. I ja amal całkam hetuju pieradaču paviezła nazad.
Čym jašče pamiatnaje Žodzina? Razmovami ab tym, što tam najbolš žorstkija ŭmovy ŭtrymańnia ŭ paraŭnańni ź inšymi turmami. U mianie ŭžo skłałasia peŭnaje ŭražańnie pra heta. I jano dastatkova ŭstojlivaje, bo nastupnyja padziei, toje, z čym ja sutykałasia, z čym sutykaŭsia Aleś, źjaŭlalisia paćviardžeńniem hetamu.
Jaho źmiaścili ŭ kameru ci na adnaho, ci na dvuch čałaviek. Heta byŭ zimovy čas, i vakno nie było začyniena, uvieś čas adčyniena, što pryviało da taho, što Aleś vielmi mocna zachvareŭ. I akno nichto nie źbiraŭsia začynić, i, pa sutnaści, takoje katavańnie choładam adbyvałasia ŭ žodzinskaj turmie.
Ciapier palitviazień, nobeleŭski laŭreat Aleś Bialacki znachodzicca za kratami ŭ horackaj kalonii ŭ adzinočnaj kamery.
Žodzinskaja turma stała viaźnicaj palitźniavolenaha Siarhieja Cichanoŭskaha,jakoha asudzili na 18 hadoŭ, a paźniej dadali paŭtara hoda za «niepadparadkavańnie patrabavańniam administracyi kalonii».
Voś jak prykancy 2023 hodu jahonaja žonka, liderka demakratyčnych siłaŭ Biełarusi Śviatłana Cichanoŭskaja apisvała ŭmovy, u jakich znachodzicca ŭ žodzinskaj turmie ŭ adzinočnaj kamery jaje muž.
Śviatłana Cichanoŭskaja: Čałaviek hod bieź nijakaj dapamohi. Pra niejkija pradukty ci vitaminy i havaryć nie prychodzicca. Jon nia moža nijak atavarycca, zusim hrošaj niama. My adpraŭlajem hrošy, ale jany viartajucca. U vieraśni ja adpraviła jamu 2-kilahramovuju pieradaču, jakuju pavinny byli jamu pieradać, ale taksama ja nie razumieju, trapiła jana da Siarhieja ci nie. Ź lutaha pačali zavaročvać knihi. Raniej jon moh zamaŭlać u kramie, my apłačvali, jon atrymlivaŭ ich. A ciapier usio viarnuli, jamu ničoha nie pieradali. Pra ŭmovy ŭtrymańnia, jakija ciapier u jaho, ja nia viedaju ničoha. Mahu zdahadvacca, što jašče horš, čym było. A jakija byli — možna mierkavać pa tym videa, jakoje pakazali paśla chvali paviedamleńniaŭ pra jahonuju śmierć, jakuju arhanizavali «dobrazyčliŭcy», kab pahulać na nervach maich, rodnych, maci jahonaj, jakaja ŭ vielmi ciažkim stanie zaraz. Ja raskazvała, što ja ledź paznała jaho na tym videa. Zusim inšy čałaviek. Tolki pahladzieŭšy niekalki razoŭ, pabačyŭšy, jak jon ruchajecca, ja zrazumieła, što heta jon… Jaho niemahčyma paznać. Heta było tak strašna. Pamiataju svaje pačućci ŭ toj momant. I samaje žachlivaje, što jon adzin tam i jamu niama z kim parazmaŭlać. Kali jon nie razumieje, što adbyvajecca ŭ śviecie. Ja ŭpeŭniena, što jaho sprabujuć zapeŭnić, što pra jaho ŭsie zabylisia, što nichto jamu nia piša, što nia varta było navat leźci. Ja nie mahu ŭjavić, jak jamu ciažka. Ale ž ludziej, jak Siarhiej, tysiačy ŭ turmach. I kožny čałaviek — heta bol u sercy. A pra ludziej, jakija ŭ humanitarnym śpisie, ź ciažkimi chvarobami, i naohuł niemahčyma dumać. Voś tamu my nia možam apuścić ruki. Nam treba ŭratavać našych rodnych, lubimych z turmaŭ. Tamu ja praciahvaju rabić toje, što ja mahu.
Śviatłana Cichanoŭskaja ničoha nia viedaje pra ŭmovy, u jakich znachodzicca jaje muž, ad sakavika 2023 hodu.
Na ŭmovach ananimnaści pra turmu ŭ Žodzinie raskazvaŭ Svabodzie adzin z byłych jaje viaźniaŭ. Pavodle jaho, žodzinskaja turma ličycca siarod asudžanych «čyrvonaj zonaj». Heta značyć, što rej tam viaduć administracyja i kantralory. My ahučvajem raspovied byłoha viaźnia.
Były viazień: Tam prosta łamajuć ludziej. U nas try «krytyja» turmy — u Horadni, Mahilovie i Žodzinie. Voś žodzinskaja turma — heta prosta piekła na ziamli. Dla prykładu, kali čałavieka pieravodziać z Žodzina ŭ Hłybokaje, dzie strohi režym, to heta ličycca ščaślivym kvitkom i ŭznaharodaj. Skažu ščyra, što dla «błatnych» siadzieć u Horadni ci ŭ Mahilovie ŭ «krytaj» turmie — ničoha strašnaha niama. Pry najaŭnaści hrošaj možna mieć i čornuju ikru na stale, i navat dziaŭčynku — pryviaduć sami opery tabie jaje ŭ kabinet. U Žodzinie takoha niama.
Były viazień śviedčyć pra toje, što ŭ žodzinskuju turmu časam pryjaždžaje AMAP i specnaz, kab «treniravacca» na źniavolenych. Milicyjanty «padaŭlajuć» umoŭnyja bunty, a zaadno bjuć viaźniaŭ.
U takoj «treniroŭcy» kaliści ŭdzielničaŭ były ałmazaviec Ihar Makar, pra što jon raskazaŭ Svabodzie ŭ 2020 hodzie:
Ihar Makar: Pracujučy ŭ «Ałmazie», nia pamiataju, jaki heta byŭ hod, ale ja tady jašče byŭ małady bajec u hrupie. Tady «Ałmaz» tolki pierajmienavali ŭ antyterarystyčnuju arhanizacyju, i my tady jeździli pa turmach. Kali my pryjaždžali ŭ niekatoryja turmy, nas šychtavali ŭ kalidory ŭ dźvie šarenhi, u nas byli dubinki. Adčyniałasia kamera, nazyvali proźvišča źniavolenaha, «Na vychad» — i biehčy. Jany prabiahali, i my ich usich dubinkami, chto jak moh, tak i źbivaŭ. Potym druhi, treci, čaćviorty źniavoleny… Potym jany kurčylisia ad bolu na tym baku. Dalej iznoŭ nazyvalisia hetyja ž proźviščy, i ŭ kameru biehli nazad. Heta byŭ pryblizna 2000—2001 hod. Zdajecca, heta była turma ŭ Žodzinie. My tam pravodzili svaje zaniatki, treniroŭki, i načalnik turmy skazaŭ, što treba pakazać siłu, tamu što jość ludzi, niazhodnyja z režymam, niešta robiać drenna. Heta było kamer piać-šeść. Bili žudasna. Heta praktykujecca i ŭ AMAPie, heta praktykavałasia i ŭ «Ałmazie».
Raspovied Ihara Makara paćviardžaje pradstaŭnik abjadnańnia byłych siłavikoŭ ByPOL Alaksandar Rakicki, jaki słužyŭ prakuroram adździełu pa nahladzie za zakonnaściu vykanańnia kryminalnych pakarańniaŭ.
Alaksandar Rakicki: Na pačatku 2000-ch hadoŭ była takaja infarmacyja, što ministar unutranych spravaŭ Navumaŭ uvioŭ takuju praktyku. Było dźvie ŭstanovy. Pieršaja — papraŭčaja kalonija numar 10 u Horkach, i Žodzinskaja turma. Apytvali asudžanych, ale nivodzin ź ich aficyjna nie źviarnuŭsia z zajavaj ab pryčynieńni jamu cialesnych paškodžańniaŭ. Pakolki byli zapałochanyja. Ale infarmacyja takaja była.
Biełaruskaja nobeleŭskaja laŭreatka ŭ litaratury Śviatłana Aleksijevič čuła pra padobnyja praktyki ŭ rasiejskich turmach.
Śviatłana Aleksijevič: Ja pra takoje čuła, kali jeździła rabić «Sekand-chend». Mnie raskazvali, što heta praktykujecca ŭ rasiejskich turmach, što sapraŭdy na čałavieku trenirujucca. Stalinskaja mašyna pracuje i prystasoŭvajecca da novych umovaŭ. Ja nia čuła, što takoje było pry Stalinu, ale ŭžo ŭ naš čas jany prydumali voś takija sposaby. Mnie raskazvali, nia viedaju, nakolki jość dokazy, što jany niby palavali, vučylisia stralać na biazdomnych. Heta strašnyja raskazy. Ja nie ručajusia, što heta dakładnaja praŭda, ale ŭ našym strašnym žyćci heta padobna da praŭdy.
Jakaja z troch turmaŭ Biełarusi najbolš žorstkaja dla palitviaźniaŭ i ŭvohule viaźniaŭ? Što tyčycca bytavych umovaŭ, to, pavodle byłoha prakurora Rakickaha, jany lepšyja ŭ Žodzinskaj turmie.
Alaksandar Rakicki: Žodzina — samaja novaja turma, i tam hetyja ŭmovy bolš-mienš narmalnyja. Ale z ulikam administracyi, to heta, napeŭna, samyja žorstkija ŭmovy ŭtrymańnia ŭ Biełarusi nia tolki na siońniašni dzień, heta ź siaredziny 2000-ch hadoŭ, moža i raniej…
Turemny režym pavinien arhanizoŭvacca ŭ adpaviednaści z patrabavańniami zakonu. Jak hetyja patrabavańni zakonu vykonvajucca, u bolšaj stupieni zaležyć ad administracyi papraŭčaj ustanovy. Što tyčycca Horadzienskaj i Mahiloŭskaj turmaŭ, to tam ja nia čuŭ, prynamsi, pra takija žorstkija, nieapraŭdanyja dziejańni ŭ adnosinach da asobaŭ, jakich tam trymajuć, z boku administracyi. U Žodzinie takich śviedčańniaŭ vielmi šmat.
Čytajcie taksama:
Bunt u 2020-m, ucioki źniavolenych. Čym viadoma kałonija ŭ Babrujsku — samaja vialikaja ŭ Biełarusi
