Zabrudžanaja spadčyna Biełarusi. Ci možna jaje ŭbačyć i nakolki heta biaśpiečna?
Kali havorka idzie pra Čarnobylskuju zonu, to pieršaje, što prychodzić u hałavu — heta harady-pryvidy, zaniadbanyja sadočki i lakarni, mohiłki karabloŭ i padobnyja postapakaliptyčnyja krajavidy z hulni «Stałkier». Ale nie ŭsie viedajuć, što na zabrudžanaj terytoryi znachodziacca taksama i histaryčnyja pomniki. Z nahody 38-j hadaviny avaryi na Čarnobylskaj AES «Mocnyja naviny» pacikavilisia, jakaja spadčyna Biełarusi paciarpieła ad radyjacyi i ci jość mahčymaść jaje ŭbačyć siońnia.
26.04.2024 / 16:24
Siadziba Prozaraŭ u Astrahladach
Vioska Astrahlady była raśsielenaja ŭ 1986 hodzie paśla avaryi na ČAES. Ciapier heta terytoryja Paleskaha dziaržaŭnaha radyjacyjna-ekałahičnaha zapaviednika.
Z kanca XVIII stahodździa ŭłaśnikam Astrahladaŭ byŭ apošni abozny VKŁ (kali na sučasnyja realii — heta jak namieśnik ministra abarony krainy) Karal Prozar, jaki nazyvaŭ siabie «Hrafam na Chojnikach i Astrahladavičach». Jaho syn pabudavaŭ tut pałac u styli ampir.
Pałac, miarkujučy pa zachavanych apisańniach, vyhladaŭ šykoŭna jak zvonku, tak i znutry. U interjery, naprykład, byli kaflevyja piečy, vintavaja leśvica, stol z vyjavaj zornaha nieba ź miesiacam, lapnina, raznyja marmurovyja kominy, šmat karcin i bahataja mebla. Była biblijateka i raskošnaja harderobnaja z sukienkami i kapielušami žonki pana Sofji Prozaravaj.
Za 101 hod da avaryi, u 1885 hodzie, unuk Karala Kanstancin, zmarnavaŭšy ŭsiu svaju spadčynu, pradaŭ Astrahlady. Novym haspadarom staŭ niejki Rybnikaŭ, jaki prydumaŭ zładzić u budynku łaźniu. Avantura skončyłasia pažaram.
U 1912 hodzie pałac u ruinach vykupiŭ Alhierd Hardziałkoŭski. U jaho byli płany adbudavać pałac, ale Pieršaja suśvietnaja vajna hetamu pieraškodziła. Paśla jon źjechaŭ u Polšču. Pa słovach miascovych, «paśla revalucyi pan śpirt (u Astrahladach byŭ śpirtzavod) vypuściŭ u kanavu i chadzili, havorać, ludzi łyžkami źbirali, pavierchu płavaŭ. Cysterny ŭsie źliŭ u kanavu».
Miascovyja razabrali pałac na budmateryjały. Da našych časoŭ zachavaŭsia adzin ź flihielaŭ z kałonami, damy rabočych dy sažałka. Da avaryi miascovyja žychary praciahvali karystacca haspadarčymi pabudovami i źbirali jabłyki ŭ sadzie.
Budynak «papoŭskaj» škoły ŭ Babčynie
Vioska Babčyn taksama była raśsielenaja ŭ 1980-ch hadach paśla avaryi na ČAES i ciapier mieścicca na terytoryi Paleskaha dziaržaŭnaha radyjacyjna-ekałahičnaha zapaviednika.
Tut u adnosna dobrym stanie zachvaŭsia budynak carkoŭna-prychodskaj škoły, pabudavany prykładna ŭ 1905 hodzie. Historyki miarkujuć, što finansavali budaŭnictva ŭłaśniki susiedniaha Rudakova Vańkovičy. Bo ich pałac budavali z toj ža cehły — z klajmom u vyhladzie litary W.
U škoły słaŭnaja historyja. Da taho, jak tut źjaviŭsia cahlany budynak, ustanova była draŭlanaja. Tut vučyli dziaciej, kab tyja zdavali ekzamien i atrymlivali lhoty pry adbyvańni vajskovaj pavinnaści. U Rasijskaj impieryi najaŭnaść pačatkovaj adukacyi davała mahčymaść skaracić słužbu na 2 hady (4 zamiest 6-ci).
Zachavałasia infarmacyja, jak prachodziŭ taki ekzamien. Tak, cikava, što na vusny ispyt pryjechaŭ Vańkovič z Rudakova, sam zadavaŭ niekatoryja pytańni i tak byŭ zadavoleny vydatnymi adkazami, što samym vybitnym vučniam daŭ hrašovyja ŭznaharody ad 2 da 3 rubloŭ, a adnamu navat svoj hamaniec.
Pośpiechi vučniaŭ tłumačyli vydatnymi piedahahičnymi zdolnaściami prychodskaha śviatara Michaiła Drazdoŭskaha. Jaho dobrym słovam uspaminali miascovyja staražyły.
Ruiny Trajeckaj carkvy ŭ Samatevičach
Vioska Samatevičy znachodzicca ŭ Mahiloŭskaj vobłaści ŭ zonie dalejšaha adsialeńnia. U vyniku avaryi na Čarnobylskaj AES žychary pasielišča ŭ 1991 hodzie byli pierasielenyja ŭ pasiołak Novyja Samatevičy za 20 kiłamietraŭ ad vioski. 30 červienia 2015 hoda pasielišča było likvidavana, zrujnavanyja bolš za 1,5 tysiačy pabudoŭ, akramia carkvy. Tak jana vyhladała za 6 hadoŭ da avaryi.
Viersii pra budaŭnictva roźniacca, voś adna ź ich. U pačatku 1840-ch kniahinia Nastaśsia Hałynskaja, adčuvajučy nabližeńnie śmierci, addała rasparadžeńnie ab budaŭnictvie novaha kamiennaha chrama ŭ Samatevičach. Pa lehiendzie, architektaram staŭ siabar Kanstancina Tona — architektara, pa prajekcie jakoha byŭ uźviedzieny Chram Chrysta Zbaviciela ŭ Maskvie. Jašče adna ź lehiendaŭ abviaščaje, što architektaru zapłacili stolki, kolki załatych maniet źmieścicca ŭ jahonym kapielušy.
U Nastaśsi była dastatkova niezvyčajnaja pieradśmiarotnaja vola, tekst prykładny: «Ja pražyła žyćcio, poŭnaje hrachu. Pachavajcie mianie ŭnutry chrama tak, kab ludzi pa kostkach maich chadzili, a nada mnoju stajaŭ ałtar». Uviesnu 1842 hoda jaje nie stała. Kniahiniu pachavali ŭ sklepie, jaki znachodziŭsia praktyčna ŭ centry chrama.
U 1930-ja hady savieckija ŭłady začynili carkvu, jakuju pierarabili pad ziernieschovišča, a paźniej — pad ladoŭniu, dzie chavali tušy zabitych kałhasnych žyvioł.
Siońnia navat u takim zaniadbanym stanie carkva praciahvaje ŭražvać. Jaje vyšynia ad padłohi da kupała — 30 mietraŭ (jak dziesiacipaviarchovy dom).
Samatevičy taksama viadomyja jak radzima paeta Arkadzia Kulašova. Niahledziačy na toje, što viosku paśla trahiedyi na ČAES zraŭniali ź ziamloj, tam i ciapier možna znajści zarosły miemaryjalny kamień, na miescy jakoha niekali stajaŭ jaho dom.
Siadziba Hierardaŭ u Dziamjankach
Dziamjanki mieściacca ŭ Dobrušskim rajonie ŭ zonie dalejšaha adsialeńnia. Masava žychary adsiul źjechali ŭ 1993 hodzie, akramia adnoj siamiejnaj pary. 3 2013 hoda tut zastaŭsia tolki adzin čałaviek. A taksama — pryhožaja siadziba Mikałaja Hierarda, jaki vałodaŭ hetymi ziemlami da revalucyi. Jon byŭ viadomym rasijskim dziaržaŭnym dziejačam, jaki ŭ 1905-1908 hadach staŭ hienierał-hubiernataram Finlandyi. Siadzibny dom razam z parkam i cahlanym mostam uniesieny ŭ śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Biełarusi.
Siadzibu pabudavali ŭ druhoj pałovie XIX stahodździa ŭ styli madern z elemientami psieŭdaruskaha stylu.
Paśla revalucyi ŭ budynku raźmiaścili psichanieŭrałahičny internat. Unutry zachavałasia kavanaja leśvica, jakoj bolš za 100 hadoŭ. A sapraŭdnym upryhožvańniem siadzibnaha kompleksu źjaŭlajecca čatyrocharačny most.
Da ŭsich hetych abjektaŭ možna dabracca i ŭbačyć na ŭłasnyja vočy.
Tyja, što mieściacca na terytoryi Paleskaha zapaviednika, uvachodziać u ekskursiju. Adnak znachodziacca Astrahlady i Babčyn u roznych bakach i adpaviedna — u prahramie dvuch roznych maršrutaŭ. To-bok za adzin zajezd možna budzie ŭbačyć tolki adzin z hetych abjektaŭ.
Košt takoj pasłuhi zaležyć ad kolkaści čałaviek u hrupie i samoha maršrutu. Plus varta ŭličvać, što treba aformić dazvoł na naviedvańnie zabrudžanaj terytoryi, a na heta moža pajści niekalki dzion.
Jość i inšaja mahčymaść naviedać luboje miesca ŭ zonie adčužeńnia abo adsialeńnia — padčas Radaŭnicy. Sioleta heta čatyry dni z 11 maja pa 14 maja. U hety pieryjad dazvoł nie patrabujecca.
Kali ž u hetyja dni nie atrymlivajecca, to možna źviarnucca da hidaŭ, jakija ładziać tury pa zabrudžanych terytoryjach — i ŭžo ź ich dapamohaj vypravicca ŭ padarožža.
Śviata-Michajłaŭskaja carkva z Vyleva
Vioska Vyleva mieściłasia ŭ Dobrušskim rajonie. U vyniku avaryi na Čarnobylskaj AES žychary byli pierasielenyja ŭ 1990-1992 hadach, a sama vioska likvidavanaja ŭ 2005-m. Tut znachodziłasia carkva z samaj unikalnaj historyjaj siarod usich pomnikaŭ, što paciarpieli ad Čarnobylskaj avaryi.
Draŭlanuju carkvu śviatoha Archanhieła Michaiła pabudavali ŭ 1909 hodzie na miescy staroj struchlełaj. Paśla avaryi ź vioski vysielili ŭsich žycharoŭ, zastaŭsia tolki protaijerej Vasil Kancavy, kab pryhladvać za chramam. Jon žyŭ adzin u svaim domie, adnak paśla taho, jak tam zdaryŭsia pažar, vymušany byŭ źjechać. Ale chram pakidać prosta tak nie chacieli i vyrašyli pieranieści.
Ciapier carkva mieścicca na terytoryi parku «Fiestyvalny» ŭ Homieli. Jana dziejničaje jak chram-pomnik achviaram Čarnobylskaj katastrofy i heta adzinaja ŭ Biełarusi carkva, pieraviezienaja z Čarnobylskaj zony adčužeńnia.
«Čarnobylskaja kalekcyja»
U Biełarusi i Ukrainie ŭ 1990-ch byli arhanizavanyja dziaržaŭnyja ekśpiedycyi pa vyratavańni i vyvučeńni kinutaj kulturnaj spadčyny ŭ zonie adčužeńnia. Tady vyvieźli kala 2 tysiač pradmietaŭ materyjalnaj kultury. Ciapier hetyja rečy zachoŭvajucca ŭ adździele staražytnabiełaruskaj kultury Centra daśledavańniaŭ biełaruskaj kultury, movy i litaratury Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi i składajuć asobnuju «Čarnobylskuju kalekcyju».
Navukoŭcy, što ŭdzielničali ŭ «čarnobylskich» ekśpiedycyjach, myli sabrany skarb u rekach i kałodziežach ščotkami i piaskom. Namahalisia źbirać rečy mienavita pad strechami pakinutych chat — radyjacyjny pył tudy, jak praviła, mienš traplaŭ. Paśla hetaha rečy jašče apracoŭvali ŭ Minsku. Pa słovach supracoŭnikaŭ, ciapier jany nie «faniać».
Sabranyja tam rečy sapraŭdy ŭnikalnyja: žorny nie z kamieniu, a čyhunnych klinoŭ, kałaŭrot z dadatkovymi elemientami-trubkami, tkacki stanok z padniebnikami, što čaplajucca da stoli, nažnaja stupa i šmat-šmat inšych cikavych pradmietaŭ.
Centr možna naviedać biaspłatna, ale tolki ŭ składzie hrupy i tolki pa papiarednim zapisie. Mieścicca jon u Minsku pa vuł. Surhanava, d. 1/2.
Što jašče?
Akramia siadzib i chramaŭ, a taksama pachavanych pad ziamloju chatak, u zonie adčužeńnia znachodzicca bieźlič pomnikaŭ archieałohii: staražytnyja stajanki, kurhany, mahiły, sieliščy. Naprykład, tolki ŭ Mahiloŭskaj vobłaści takich 924. Pakul niama mahčymaści ich biaśpiečna daśledavać, chacia achvočych «čornakapalnikaŭ», łasych da staražytnych skarbaŭ, šmat.
A jašče terytoryja bahataja brackimi mahiłami časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny i vajennymi pomnikami.
Voś adzin nietypovy — u vioscy Śpiaryžža. Heta radzima viadomaha likvidatara avaryi na ČAES Vasila Ihnacienki.
Adzinuju słavutaść Klimavičaŭ faktyčna źnieśli FOTA
Zhubleny zamak na Paleśsi, kaścioły dy saviecki teatr. Što dziaržava voźmie pad achovu sioleta
Na starych mohiłkach u Hrodnie pavaliŭsia 222-hadovy pomnik. I nie fakt, što buduć padymać